Συζητούσα κάποτε με μία ψυχολόγο και της ζήτησα να εξηγήσει γιατί είναι τόσο εύκολο, ένας διαπληκτισμός στο δρόμο να καταλήξει σε βιαιοπραγία. Μου απάντησε πως δεν είναι τόσο κοινωνικά κατακριτέο, όσο για παράδειγμα είναι το να πλακώσει κάποιος τη γυναίκα του στο ξύλο. «Δεν το πολυσκεφτόμαστε να σηκώσουμε το χέρι μας» είπε χαρακτηριστικά «όταν το κοινωνικό σύνολο δείχνει μια ανοχή στις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε αυτό…. ». Και πράγματι, διαφαίνεται ένας συσχετισμός της συμπεριφοράς των ανθρώπων με τις άτυπες πιέσεις που ασκεί σε όλους μας η κριτική και η κομφορμιστική προσαρμογή σε αυτές.
Ωστόσο, το παράδειγμα που έφερε, σε συνδυασμό με τα πρόσφατα τραγικά περιστατικά έμφυλης βίας που ήρθαν στη δημοσιότητα, με έκανε να αναρωτηθώ: είναι τόσο κατακριτέος ειλικρινά σε κοινωνικό επίπεδο, ο ξυλοδαρμός από τον σύντροφό σου; Αν δεν ήταν ας πούμε τόσο κατακριτέος δημόσια, πού θα φτάναμε; Τόσο πολύ περιφρονούν το νόμο όσοι σηκώνουν χέρι γιατί δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους ή έμαθαν να επιβάλλονται με το δίκαιο του ισχυρού;
Η συζήτηση συνεχίστηκε και φτάσαμε στις διάφορες χημικές διεργασίες που προκαλούν στον εγκέφαλό μας τα βιώματά μας και τα συναισθήματα (θετικά και αρνητικά), όπως για παράδειγμα η αγάπη. Κατάλαβα πόσο σπουδαίο ρόλο παίζει αυτό το συναίσθημα και όταν το προσφέρουμε και όταν το δεχόμαστε και πως, πολλές φορές, η επιθυμία να το βιώσουμε καθορίζει τις αποφάσεις μας. «Εδώ ζούμε με τους κακοποιητές μας στο όνομα της υποτιθέμενης αγάπης» μου είπε. «Έχουμε αναγάγει σε υπέρτατο στόχο την αγάπη. Ο σεβασμός πού πήγε;». Και ήταν το πιο ουσιαστικό σχόλιο που είχα ακούσει για το θέμα της έμφυλης βίας. Έχουμε σκεφτεί πραγματικά τι κάνει ένας άνθρωπος όταν π.χ. βρίζει τον ή την σύντροφό του πάνω σε ένα τσακωμό; «Δοκιμάζει πού είναι τα όρια του άλλου» μου απαντά η ψυχολόγος. «Δοκιμάζει πότε ο άλλος θα τραβήξει την κόκκινη γραμμή και θα του πει, τέλος μέχρι εδώ ήταν».
Αν με ρωτάτε, δεν θα ήθελα να συναναστρέφομαι γενικότερα, με κάποιον που έχει τέτοιες τάσεις, που σκέφτεται με τέτοιο τρόπο, που έχει τέτοια αισθήματα και συμπεριφορές, ανάγκη προσωπική για επιβολή. Ας θεωρήσουμε δεδομένο πως είναι θέμα χρόνου να εκδηλώσει και σε εμάς κακοποιητική ή έστω χειριστική συμπεριφορά και απλά δεν έχει βρει την ευκαιρία μέχρι στιγμής. Για τον κακοποιητή, δεν έχουμε κάτι ξεχωριστό που θα μας κάνει να ξεφύγουμε από τον κανόνα του. Γι΄αυτό, λοιπόν, η «αγάπη» μόνο δεν αρκεί. Ο σεβασμός είναι το θέμα. Και ο σεβασμός δεν κερδίζεται όπως πολλοί εσφαλμένα πιστεύουν. Η εκτίμηση κερδίζεται. Ο σεβασμός είναι προϋπόθεση για όλα τα άλλα. Οι γυναίκες ειδικά, ας μην ξεχνάμε ότι στο πρόσωπο ενός άντρα, πέρα από σύντροφο στη ζωή διαλέγουμε και πατέρα για τα παιδιά μας. Διπλά, λοιπόν, απαιτείται ο σεβασμός.
Ακούμε πολλούς θύτες να επικαλούνται το επιχείρημα της πρόκλησης και άλλους καλοθελητές να συμφωνούν από κάτω στα σχόλια. «Με προκάλεσε κύριε Πρόεδρε» λέει ο κατηγορούμενος. «Ε, τον προκάλεσε και αυτή, λογικό να τις φάει» λέει ή έστω σκέφτεται ενδόμυχα κάποιος/α που διαβάζει την είδηση.
Χρήσιμο θα ήταν εδώ να δούμε τι μας μαθαίνει το ισραηλινό και πιο διαδεδομένο σύστημα αυτοάμυνας, το Krav Maga, σε περίπτωση που όντως κάποιος μας προκαλεί με τον α΄ ή τον β΄ τρόπο, για να σταματήσουν κάποιοι να χρησιμοποιούν την πρόκληση σαν «επιχείρημα»: σε περιπτώσεις πρόκλησης, φεύγουμε. Απλά και ξεκάθαρα. Το να σε βρίζει κάποιος προσωπικά, να βρίζει την οικογένειά σου, τα θεία και ό,τι άλλο αποφασίσει, το να σε προκαλεί γενικότερα δεν σου δίνει το δικαίωμα να σηκώσεις χέρι. Σε γενικές γραμμές ο νόμος είναι σαφής στο τι μπορεί να θεωρηθεί αυτοάμυνα. Μην κάνουμε την πρόκληση καραμέλα. Ουδεμία μορφή πρόκλησης δικαιολογεί τη βία, όχι μόνο προς μια γυναίκα, αλλά και προς οποιονδήποτε άνθρωπο γενικά.
«Δεν μπορεί», «σε εμένα, που η αγάπη μου για εκείνον…», «δεν το πιστεύω, τι κάνει; Με χτυπάει;», κ.λπ. είναι σκέψεις που εκείνη τη στιγμή μόνο μπλοκάρουν. Παρακολουθώντας πριν χρόνια κάποια σεμινάρια για τη γυναικεία αυτοάμυνα, κατάλαβα πόσο σημαντικό ρόλο έχει -όσο δύσκολο και αν είναι- να ξεπεραστεί το σοκ του ότι κάποιος σε χτυπάει. Ιδιαίτερα στο έδαφος -μια πολύ δυσμενής θέση για να βρεθεί κανείς- η αίσθηση είναι τελείως διαφορετική. «Μην καθυστερείτε, μην χάνετε χρόνο προσπαθώντας να συνειδητοποιήσετε εκείνη την ώρα τι συμβαίνει» μας είπε ο προπονητής μας, «η απάντηση είναι ναι, σε χτυπάει». Η συνειδητοποίηση μας βοηθάει να κινητοποιηθούμε. Ούτε η άρνηση μας βοηθάει, ούτε το να «κλείνουμε τα μάτια μας».
Περίπου 10 χρόνια αργότερα, μελετώντας ένα μέρος της θεωρίας του Krav Maga, έπεσα πάνω σε μια πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία που αποτυπώνει κάπως τη σπουδαιότητα της έγκαιρης αντίδρασης: τα στάδια χρονικής ακολουθίας (Timeline of violence and crime). Σύμφωνα με τα στάδια αυτά, το εκτιμώμενο ποσοστό επιβίωσης αγγίζει το 100% μόνο στα στάδια της απουσίας και της αποφυγής. Όταν δηλαδή, είτε ενεργώντας συνετά και προνοητικά απέχουμε από μέρη που μπορεί να είναι επικίνδυνα, π.χ. μια κακόφημη περιοχή τη νύχτα, ή ακόμη και τη μέρα, είτε έχουμε αντιληφθεί εγκαίρως ότι τα πράγματα θα «ξεφύγουν» και αποχωρούμε με συνοπτικές διαδικασίες. Τα εκτιμώμενα ποσοστά επιβίωσης μειώνονται δραστικά σε κάθε επόμενο στάδιο. Ενδεικτικά, η εκτίμηση του ποσοστού αυτού στην περίπτωση της καθυστερημένης αντίδρασης είναι μόλις 5%. Ελπίζουμε πραγματικά, δηλαδή, σε ένα θαύμα, εξαρτόμαστε μόνο από τον θύτη.
Θα μου πείτε γιατί συζητάμε για τη γυναικεία αυτοάμυνα. Συζητάμε για την αυτοάμυνα γιατί το θέμα είναι να μην υπολογίζουμε μόνο στην προστασία της αστυνομίας ή του Νόμου. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο θύτης ψάχνει για θύμα και όχι για αντίπαλο. Το ίδιο ισχύει για όλων των μορφών τους θύτες, σε οποιοδήποτε περιβάλλον (σχολικό, επαγγελματικό, οικογενειακό κ.ο.κ). Η συζήτηση πρέπει κάποια στιγμή να έρθει στην αυτοάμυνα, γιατί όπως στην οδήγηση, το ότι υπάρχουν νόμοι και σήμανση δεν αναιρεί το ότι πρέπει να προσέχουμε την πορεία μας. Ακούμε συχνά ανθρώπους να αρνούνται να ασχοληθούν είτε με τις πολεμικές τέχνες, είτε συστήματα αυτοάμυνας γιατί υποστηρίζουν ότι «δεν τους αρέσει η βία». Ακριβώς επειδή δεν μας αρέσει η βία ασχολούμαστε με την αυτοάμυνα. Ναι είναι τεχνική, αλλά σε ένα πολύ μεγάλο μέρος της, η αυτοάμυνα είναι γνώση και επίγνωση και δυστυχώς αυτά δεν μπορούμε να τα αποκτήσουμε πουθενά αλλού. Σκεφτείτε το.
Κάτι για το τέλος:
Το να είμαστε γυναίκες και να μην έχουμε δικά μας χρήματα, είτε γιατί ο σύζυγος/σύντροφός μας δεν «διανοείται» να εργάζεται η γυναίκα του, είτε γιατί «δέχεται» μεν να εργάζεται, αλλά πρέπει να του δίνει τα χρήματα, γιατί ένας πρέπει να κάνει «κουμάντο» στο σπίτι, θεωρείται μορφή κακοποίησης.
Το να έχουν οι σύζυγοι/σύντροφοί μας λεφτά και κύρος δεν μας κάνει λιγότερο υποψήφια θύματα.
Το να ανεχόμαστε οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης στο οικογενειακό μας περιβάλλον για να «σώσουμε την οικογένειά μας», ενώ έχουμε οι ίδιες λεφτά, κύρος και περιβάλλον να μας στηρίξει, δεν μας κάνει πιο «θαυμαστές».
Το να ανεχόμαστε οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης ενώ δεν έχουμε λεφτά, κύρος ή περιβάλλον να μας στηρίξει, δεν είναι μονόδρομος. Όλα τα παραπάνω, δεν μας κάνουν έρμαιο του άλλου.
Το να έχουμε παιδιά δεν είναι λόγος να κάτσουμε στα αυγά μας, είναι ο κυριότερος λόγος να κινητοποιηθούμε.
Από εμένα, αυτά.
